Birinci Dnya Sava sonras, lkelerin kendi para politikalarn bamsz olarak belirlemeleri ynndeki eilimin etkisi ve Kurtulu Sava ile kazanlan siyasi bamszln ekonomik bamszlkla glendirilmesi amacyla bir merkez bankas kurulmas ynndeki almalar hz kazand.Bu konunun ilk kez ele alnd 1923 zmir ktisat Kongresi’nde, zellikle “milli devlet bankas” kurulmas fikri zerinde duruldu.1927’de dnemin Maliye Bakan Abdlhalik Renda’nn merkez bankas kurulmas hakknda sunduu kanun tasla kabul edildi. Merkez Bankas’nn kurulu aamasnda, dier lkelerin merkez bankalarndan da gr istendi. 1928’de dnemin Hollanda Merkez Bankas Bakan Dr. Gerard Vissering bu kapsamda Trkiye’ye davet edildi.Dr. Vissering, stanbul’daki almalarn tamamlayarak “Trkiye’de Nakit stikrar ve Bir Merkezi hra Bankas Tesisi” adl raporu hazrlad. Raporda, hkmete bal olmayan, bamsz, bir merkez bankasnn gerekliliine dikkat ekildi. Bir yl sonra Trkiye’ye davet edilen talyan uzman Kont Volpi de Trk lirasnn istikrarnn salanmas iin bir merkez bankas kurulmasnn art olduunu belirtti.Sz konusu gelimelerin ardndan hkmet, merkez bankas kurulmasna ilikin gerekli yasal erevenin hazrlanmas iin harekete geti. Lozan niversitesinden Prof. Leon Morf’un katklaryla Merkez Bankas yasa tasars hazrland.Tasar, Trkiye Byk Millet Meclisince (TBMM) 11 Haziran 1930’da kabul edildi ve 1715 sayl Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas Kanunu ad ile 30 Haziran 1930’da Resmi Gazete’de yaymland.Farkl kurum ve kurulular tarafndan yrtlen ilevlerin tek elde toplanmasnn ardndan 3 Ekim 1931’de faaliyetlerine balayan Merkez Bankas, 93. kurulu yl dnmn kutluyor.BANKNOT MATBAASI KURULDUkinci Dnya Sava’nn olumsuz etkilerinin hissedildii 1940’l yllarda btn dnyada olduu gibi Trkiye’de de Merkez Bankas, kamu kesiminin finansman an kapatmaya ynelik uygulamalarda bulundu.1950’li yllarda byme ve hzl kalknmann finansman, Merkez Bankas kaynaklarndan saland. Hazine’ye ksa vadeli avans imkan verilerek Banka kaynaklar kamunun kullanmna ald. Bu dnemde, Merkez Bankas iin bir dier nemli gelime de 1955’te banknot matbaasnn kurulmas ve 1957’den itibaren banknotlarn lkede baslmaya balanmas oldu.Planl ekonomiye geiin yaand 1960’l yllarda Merkez Bankas, ekonomik koullara ve sanayinin geliimine paralel olarak genilemeci para politikalar izledi ve kamuya kaynak salamaya devam etti. Bu dnemde ayrca, kambiyo kontrolne ilikin uygulamalarn byk ounluu da Merkez Bankas’na devredildi.1211 SAYILI KANUNDnya genelinde kinci Dnya Sava’ndan sonra ortaya kan deiikliklere uyum salamak ve Merkez Bankas’nn etkinliini artrmak amacyla 14 Ocak 1970’de 1211 sayl TCMB Kanunu kabul edildi.Bylelikle tarihinde yeni bir dneme balayan Merkez Bankas, ksmen de olsa dnemin ekonomi ve merkez bankacl alanndaki yeniliklerini yanstan bir yapya kavutu.Sz konusu kanun, Banka’nn yasal stats, organizasyon yaps, yetki ve grevlerinde nemli deiiklikler getirdi. Anonim irket stats korunan Merkez Bankas’nn sermayesi, 15 milyon liradan 25 milyon liraya ykseltildi. Hazine’nin sahip olduu sermaye paynn yzde 51’den az olamayaca da kanunda yer ald.1211 sayl kanunun getirdii bir dier yenilik de “guvernrlk” ad verilen bakanlk makam oldu. D temsil ve ilikilerde denklik, protokolde eitlik salanmas amacyla kurulan bakanlk makamna ilk olarak Naim Talu getirildi.Guvernrlk makamnn yannda, bakan ve bakan yardmclarndan meydana gelen “ynetim komitesi” ad altnda yeni bir karar alma organ oluturuldu. Banka’nn en st karar alma organ statsndeki 8 yeli dare Meclisi ise 6 yeli Banka Meclisi’ne dntrld.lgili kanun, Merkez Bankas’na ait grev ve yetkilerin artrlmas asndan da nemli yenilikler ierdi. Hazine’ye verilebilecek ksa vadeli avans miktarnn st snr, ilgili yla ait bte deneklerinin yzde 15’i orannda ykseltildi.1980 SONRASI DNEM1980’lerde yaanan ekonomik gelimeler, hem Trkiye hem de Merkez Bankas asndan bir dnm noktas niteliinde oldu. 24 Ocak 1980’de aklanan kararlar ile Trkiye ekonomisinde yapsal bir dnm balatld.Balatlan finansal serbestleme sreci ile para ve kur politikalarnn TCMB tarafndan piyasa ekonomisi ile uyumlu bir ekilde yrtlmesi iin gerekli altyapnn salanmas ynnde nemli admlar atld. Para politikas kapsamnda, mevduat ve kredi faizlerinin piyasa koullarnda belirlenmesi hkme baland.Trk paras, yabanc paralar karsnda devale edilerek sabit kur rejimi ortadan kaldrld. TCMB, 1983’te altn ve dviz rezervlerini etkin bir biimde ynetmek konusunda yetkili hale getirildi. 1987’de ak piyasa ilemleri yapmaya balayan Banka, modern anlamda para ve dviz piyasalarnn kurulmasna da nclk etti.1989’da Trk Paras Kymetini Koruma Hakknda 32 sayl karar ile ekonomik birimlerin dviz ile ilem yapmalarna izin verildi ve Trk liras konvertibl ilan edilerek grece daha esnek bir dviz kuru rejimine geildi.1990’da ise Banka, ilk defa kamuoyuna duyurduu para program ile dviz kurlar ve faiz oranlarndaki istikrar bozmadan piyasann likidite ihtiyacn karlamay hedefledi.21 Nisan 1994’te Hazine’nin Merkez Bankas kaynaklarn kullanmna snr getirildi. Bunun yannda 1997’de imzalanan bir protokol ile 1998’den itibaren Hazine’nin TCMB’den ksa vadeli avans kullanamayaca karara baland.BANKA, 2001’DE ARA BAIMSIZLIINA KAVUTUMerkez Bankas’nn 1995-1999’da izledii politika, finansal piyasalarda istikrar salamaya ynelikti. Enflasyonun kontrol altna alnamamas nedeniyle 2000 ylnda dviz kuruna dayal yeni bir istikrar program yrrle konuldu. Ancak ayn yln sonlarna doru ekonomide art gsteren gven kayb ve 2001’de ortaya kan kriz, programn sonlandrlmasna neden oldu. 22 ubat 2001’de dviz kurlar dalgalanmaya brakld.Kriz sonrasnda 25 Nisan 2001’de ekonomide yaanan yapsal dnm sonras Merkez Bankas Kanunu’nda nemli deiiklikler yapld.Fiyat istikrarn salamak, TCMB’nin temel amac olarak ak bir ekilde tanmland. Bu erevede, TCMB’nin para politikas konusundaki uygulamalar ve kullanaca aralar dorudan kendisinin belirleyecei hkme baland. Bylelikle Banka, ara bamszlna kavutu. Banka’nn fiyat istikrarn salama amac ile elimemek kaydyla hkmetin byme ve istihdam politikalarn destekleyecei hkme baland.Finansal istikrar salamak, Banka’nn destekleyici amac olarak tanmland. Bu kapsamda Banka’nn Hazine ile dier kamu kurum ve kurululara avans vermesi, kredi amas ve bu kurulularn ihra ettii borlanma aralarn birincil piyasadan satn almas yasakland. Bu sayede Banka’nn kamusal finansman ihtiyac iin bir kaynak olmas engellendi.Para politikas stratejilerinin ve karar alma mekanizmalarnn kurumsallamas amacyla Para Politikas Kurulu da (PPK) bu dnemde oluturuldu.PARADAN 6 SIFIR ATILDI2002 ylna gelindiinde, modern bir para politikas stratejisi olan enflasyon hedeflemesi rejimi uygulamasna geildi. rtk enflasyon hedeflemesinin uyguland 2002-2005’te, rejimin gerekli n koullarnn karlanmasna alld.Merkez Bankas’nn teknik ve kurumsal altyaps glendirildi, tahmin modelleri gelitirildi ve veri seti geniletildi. Bu srete Aratrma Genel Mdrl, Aratrma ve Para Politikas Genel Mdrl eklinde yeniden yaplandrld ve iletiim politikalarnn etkinliini salamak amacyla letiim Genel Mdrl kuruldu.2005’ten itibaren politika kararlar ile ilgili ngrlebilirliin artrlmas amacyla bir yllk PPK toplant tarihleri, bir takvim erevesinde nceden akland. Tm bu sre sonunda 2006 ylnda ak enflasyon hedeflemesi rejimi uygulanmaya baland.1 Ocak 2005’te Trk lirasndan 6 sfr atld, Yeni Trk Liras ve yeni kurular tedavle karld. 1 Ocak 2009’da paradan “yeni” ifadesi kaldrld. Trk liras, banknot ve kurular yenilenen tasarm ve boyutlarla dolama karld.1211 sayl Merkez Bankas Kanunu uyarnca, Merkez Bankas hisse senetleri (A), (B), (C) ve (D) olmak zere 4 snfa ayrlm olup (A) snf hisse senetleri mnhasran Hazine’ye, (B) snf hisse senetleri Trkiye’de faaliyette bulunan milli bankalara, (C) snf hisse senetleri 15 bin hisseyi gememek zere milli bankalar dnda kalan dier bankalarla imtiyazl irketlere, (D) snf hisse senetleri ise Trk ticaret messeselerine ve Trk vatandaln haiz tzel ve gerek kiilere tahsis edildi.Halihazrda Banka’nn sermayesi 25 bin lira olarak 250 bin adet hisseye ayrld. Geen yl sonu itibaryla Merkez Bankas sermayesinin yzde 55,12’si (A) snf, yzde 23,25’i (B) snf, yzde 2,51’i (C) snf, yzde 19,12’si ise (D) snf hisselerden oluuyor.Banka, nitelikli insan kayna, kkl kurum kltr ve gl teknik kapasitesiyle fiyat istikrarnn salanmas ve srdrlmesi iin almalarna devam ediyor.KURULUTAN BUGNE BAKANLARKuruluundan bugne 27 kii, TCMB Bakan olarak grev yapt.lk bakan olan Selahattin am 1931-1938’de bu grevi yrtt. am’n ardndan Merkez Bankas Bakan olan isimler yle:”Kemal Zaim Sunel (1938-1949), Mehmet Sadi Bekter (1949-1950), Osman Nuri Gver (1951-1953), Mustafa Nail Gidel (1953-1960), Memduh Aytr (1960), brahim Mnir Mostar (1960-1962), Ziyaettin Kayla (1963-1966) Naim Talu (1967-1971), Memduh Gpgpolu (1972-1975), Cafer Tayyar Sadklar (1976-1978), Hakk Aydnolu (1979-1981), Osman klar (1981-1984), Yavuz Canevi (1984-1986), Rd Saracolu (1987-1993), Blent Gltekin (1993-1994), Yaman Trner (1994-1995), Gazi Erel (1996-2001), Sreyya Serdengeti (2001-2006), Durmu Ylmaz (2006-2011), Erdem Ba (2011-2016), Murat etinkaya (2016-2019), Murat Uysal (2019-2020), Naci Abal (Kasm 2020-Mart 2021), ahap Kavcolu (Mart 2021-Haziran 2023) ve Dr. Hafize Gaye Erkan (Haziran 2023-ubat 2024), Dr. Yaar Fatih Karahan (ubat 2024-devam ediyor)”MERKEZ BANKASI REZERVLER YAKLAIK 156,4 MLYAR DOLARLA REKOR KIRDIte yandan TCMB toplam rezervleri, 20 Eyll haftasnda bir nceki haftaya gre 2 milyar 842 milyon dolar ykselile 156 milyar 392 milyon dolara karak tm zamanlarn en yksek seviyesine ulat.Swap hari net rezervler ise geen yln mays ayna gre 90,5 milyar dolar artla 5,5 yln zirvesi olan 29,9 milyar dolara ykseldi.Uygulanan ekonomi program sayesinde azalan cari ak ve artan rezervleri, lkenin risk primini de drrken, finansal istikrar glendirmeye devam ediyor.
