Bugn modern dnyann insana ait temel yaklam deer bamsz bir standart oluturmaktr ve bunun iin de esasnda insann bahse konu olan iyi ve kt tm meziyetlerini buharlatrmaktadr. Vicdan ve merhamet buharlatrlp onun yerine hukuk ina edilmeye allyor. Oysa hukuk, vicdann yerine ina edilecek bir deer deildir.
Prof. Dr. Mazhar Bal/ Akademisyen, Yazar
Geleneksel Dou medreselerinde dini (slami) ilim tahsiline balayan rencilere ilk retilen temel bilgilerden birisi de “besmele ile balamayan her bir iin ebter olacana” dair var olan hadistir. Her ne ie kalktysan muhakkak besmele ile balamalsn fikri adeta zihinlere kaznr. Ardndan da “besmelenin” erhine geilir. irk komamak artyla inanlarn btn gnahlarnn Allah’n Rahman ve Rahim sfatlar gereince affedileceini, keza O’nun bu dnyadaki merhametinin snrsz olduu anlatlr. Rahman, yeryzndeki tm canllara rahim ise ahirette sadece inanan kullarna merhamet edecei eklinde zetlenebilen bir ana fikir etrafnda bahse konu edilir ve bu dnce ile eitime devam edilir.Hasan Harakani Hazretleri bir gece ge vakitte dua ederken kendisine gkten bir ses gelir: “Ey eyh! ster misin iini dna karalm, gizlini herkese gsterelim ve herkes senden uzaklam olsun?” O da cevaben o sese dedi ki “ster misin ben de merhametinden, rahmetinden, katndaki rahmet deryasnn byklnden ve balayclndan bahsedeyim ki artk hi kimse sana ibadet etmesin?” Sonra o ses Harakaniye yle dedi: “Ne sen syle ne de biz”.Ehliletirme program Stanley Kubrick’in, Anthony Burgess’in mehur kitabndan sinemaya uyarlad Otomatik Portakal adl klt filmde, asosyal bir kiilik ve korkun bir holigan olan bir sokak etesinin liderinin hayatnn bir blmn konu edilir.Kendi yakn arkadalar da dahil olmak zere grd her canly hunharca katletmek zere programlanm biridir Alex. Beethoven mzii eliinde tecavzlerden tutun vahi katliamlara kadar pek ok sua karan bu adam bir gn yakay ele verir. Cezaevindeyken “modern eitim” teorisyeni bir “bilim insan” onu hapishanede yine klasik mzik eliinde ehliletirme programna tabi tutar ve baarl da olur.Eitmen, bu kiinin adeta genlerindeki iddeti ekip alr, gnah ileme drtsn tamamen kreltir. na ettii “yeni insan” trn de tm ilgili kurumlarn yneticilerine bir seremoni ile gsterir. Yeni bir an habercisi byk bir buluun habercisi gururu ile bu “yeni tr” sahneye davet eder. nce ona hakaret eden bir kabaday kar karsna etmedii kfr ve hakaret kalmaz ama elinden uann ve kaann kurtulamad o adam elini bile kaldramaz.Sonra anadan uryan bir kadn karrlar karsna. Cinsel saldr konusunda snr tanmayan o adam, kadna dokunmaya yeltendii anda midesi bulanr ve dp baylr.radenin yok oluuAdalet bakannn, emniyet mdrnn, kamu dzeni yneticisinin ve dahi pek ok davetlinin olduu bu trenin sonunda bahse konu modern eitimci sz alr ve elde ettii baary, gerekletirdii tarihi devrimi gururla takdim ederken n srada, protokolde oturan papaz ayaa kalkp bu duruma itiraz eder. Ama sizin bize takdim ettiiniz bu canl bir “insan” deildir der. nk onun bir iradesi yoktur artk.imdi yukarda andm bu ilgisiz gibi duran her olay birer epigraf gibi dnp son zamanlarda bir hayli canmz actan toplumsal iddet girdabna ilikin analitik bir zmleme yapmaya alalm:Gn gemiyor ki vahi bir cinayetle, hunharca ilenen bir katliamla, pervaszca uygulanan darp olaylaryla ve kanl katliamlarla karlamayalm. Her bir katliamn ve cinayetin gnah btn insanln zerine kyor ve topraa den her masum insann kan, zerinde yaadmz bu corafyay, yeryzn daha da kirletiyor. lenen her suun gnahndan bize de den bir pay vardr, hunharca aktlan her kandan bize de sramaktadr. O halde bu soruna ilikin zm aramak hepimizin grevi ve sorumluluudur.iddeti tanmlamadan veya ele almadan nce insan tanmak veya tanmlamak gerekir. nsan, yaratlmlarn en kutsal ve en ereflisidir. Niin? nk onu dier tm canllardan ayran ok zel nitelikleri var. Akl, niyet, irade, merhamet ve vicdan bir btn olarak sadece ve sadece insanlarda vardr.Bu zel niteliklerin varl onun dier ktcl duygulardan mnezzeh olduu anlamna gelmez. Aksine bu ayrcalklarn varl ona yklenen sorumluluklara ve elde edebilecei mkafatlara iaret eder.SosyalizasyonKsaca insann doasnda iddet de vardr merhamet de. yilik de vardr ktlk de. Gzellik de vardr irkinlik de. nsann doal aray ve eilimi iyiye veya olumlu olana dorudur. Ama bu eilimin bir ahlaka dnmesi ise birok faktre bal olarak ancak gerekleebilir. Bunun gereklemesinin en evrensel yolu ise formel ve enformel eitimdir, sosyalizasyondur. Zira insan eitilebilir bir varlktr.Bugn modern dnyann insana ait temel yaklam “deer bamsz” bir standart oluturmaktr ve bunun iin de esasnda insann bahse konu olan iyi ve kt tm meziyetlerini buharlatrmaktadr.Vicdan ve merhamet buharlanca onun yerine hukuk ina edilmeye allyor. Oysa hukuk vicdann yerine ina edilecek bir deer deildir. Evrensel adalet normunun somut bir yansmasdr o.Ak Gr okurlar hatrlayacaktr, kadn cinayetlerine ilikin daha nce yazdm bir yazda da arz etmitim; iddeti cinsiyet, snf, etnisite, eitim, gelir durumu vb bamsz deikenlerle ilikilendirmek konuyu anlamamz bloke eden bir bakn domasna neden olmaktadr.Oysa iddet, insan doasnn tabii bir parasdr. Ftri bir durumdur. Ne var ki gnmzn modern paradigmas onu nleyemedii iin -ki modernizm esasnda meta bir anlat olarak her sorunu zebilecek kabiliyette olduu iddias zerinden kendisini var etmitir. Bu iddia rtld anda kendisinin de buharlaacan bilir- bu konuyu varolusal bir parametre olarak grp srekli konuyu insan d bir alana ihale etmektedir.iddet eilimi olanlarn ailevi problemleri var, iddet eilimine sahip olanlar ocukluunda byk bir travma yaamlar, iddeti erkekler uyguluyor, iddet onlarn iidir, genler iinde bulunduklar arkada evresinden iddeti reniyorlar vb gibi pek ok bahane duymak mmkn. Elbette bunlarn hepsinin de doru olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Ama bu okuma biimi bizi iddetin doasn anlamaya ve onu nlemeye asla gtrmyor. Aksine bizi onu anlamaktan ve ona engel olacak ilerden hep uzaklatryor.Son bir ayda meydana gelen iddet olaylarn tahayyl edip onlara ilikin yetkili/yetkisiz aktrlerin yapt aklamalar kabaca hatrlayalm: Bu cinayet, cinsiyeti toplum anlaynn doal bir soncudur. Devlet kadnlarn arkasnda durmuyor. Cinayeti satanist bir ritel olarak ilemi. nce eski karsn ldrp sonra intihar eden adamn psikolojik tedavi grd anlald. Yobazlk ve feodalite can almaya devam ediyor vs.radenin gcBu nedenlerin hi birisi bizi iddetin kk nedenine gtrmez ve onu anlamaya da katk sunmaz maalesef. Esasnda iddeti krkleyen en nemli faktrlerin uyuturucu ve alkol olduu biliniyor. nk bunlarn ikisi de insan iradesini bloke ediyor. Bizim de burada iaret etmeye altmz, insann ayrcalkl vasf olan iradenin glendirilmesini salayan temel deerler. Neter, bir doktorun elinde ifa aracdr bir serserinin elinde ise cinayet silahdr.iddet vardr ve son derece doal bir drtdr. nsan dier tm canllardan daha erefli klan zellii de ite iinde var olan bu drty kontrol edebilecek bir akl ve irade sahibi olmasdr. Onun bir akl var ve bu sayede iyi ile kty ayrt edebilir, bir vicdan var ve merhamet edebilir, bir iradesi var ve iindeki iddeti durdurabilir.Peki btn bunlarn ie yaramad zaman iddet nasl nlenecek? Elbette kanunla ve cezai yaptrmla. Ama gnmzn modern dnyasnda ceza, merhametin, iradenin ve akln nne konulmutur. Bu hem formel eitim araclyla hem de sosyalizasyon srecinin tm ajanlaryla retiliyor.Gnmz dnyasnda suun/iddetin cezadan baka dinamiklerle de nlenebileceini iddia etmek veya savunmak modern paradigmaya ynelik en byk yap skm faaliyeti olarak grldnden, bu yndeki fikirler derhal tekil bir rnekle susturuluyor. giderek bir kr dme dnyor.Kanun d dinamiklerin evrensel ve standart bir ileyii olmadndan bahisle iddetin nlenmesi iin yaplan dzenlemeler ise dier tm aktrleri de potansiyel cani olarak tanmlanmak durumunda brakyor. Eine iddet uygulayan pervasz bir canavar referans alnarak yaplan kanuni dzenlemeler, erkek kadn ilikisini bir sava alan olarak gryor. Oysa erkek veya kadn fark etmez, insan ancak einin glgesinde huzur bulur. Onun varl ile kendi varln tamamlayabilir.iddeti nleyeceim diye yaplan baz kanuni dzenlemeler elerin birbirleri iin birer skn ve huzur liman olmasna deil, rakipler olmasna neden oluyor. Oysa hem dini-teolojik olarak hem de sosyo-psikolojik olarak eler birbirlerinin tamamlayc paralardr, Anadolu’daki ifadesiyle bir elmann birer yarsdrlar ki Kur’an- Kerim’de de bu konu ok ak bir ifadeyle vazedilmitir. “Kendileri ile huzur bulasnz diye sizin iin trnzden eler yaratmas, aranzda sevgi ve merhamet var etmesi Allah’n varlnn ve kudretinin delillerindendir.” Ez cmle hem semavi dinlere gre hem de ahlak felsefecilerine gre insann ruhunda nasl davranacan ona fsldayan iki ayr ruh vardr. Klasik slam alimlerine gre de insanda eytani ve rahmani olmak zere iki farkl ruh/ilham vardr. Hangisinin grnr olaca veya hayatmz belirleyen temel eilim olaca konusunda, aldmz eitim, sahip olduumuz vicdan ve sosyal evremiz belirleyicidir. Bizim irademiz ise ayrcalkl bir varlk olmamzn ba aktrdr hep. Zira insann zgnlnn ve zgrlnn biricik gstergesi onun bir irade sahibi olmasdr.Tek cmle ile sylemek gerekirse iddeti nlemek iin ilk nce merhamete, iradeye ve vicdana ihtiyacmz var sonra da kanunlara…
