2023 yılı ihracatımız 255.8 milyar dolar ile rekor kırarak hepimizi sevindirirken, 2024 yılı ihracatımız rekor tazeleyerek 262 milyar dolarla tüm zamanların rekorunu kırdı. Biz de aylar boyu rekor üstüne rekor kıran, her yıl yeni rekorlarla ülkemize milyarlarca dolar döviz girişi sağlayan dış ticareti bir orkestra şefi gibi kusursuz şekilde yöneten Ticaret Bakanı Prof. Dr. Ömer Bolat’a merak edilen her konuda sorular yönelttik.
“Ülkemiz 2024 yılı Ekim ayı itibariyle 12 ayda 52.7 milyar dolar altın ve enerji hariç cari işlemler fazlası verilmiştir” diyen Bakan Bolat, “2024 yılının zorlu koşullarında olduğu gibi 2025 yılında da mal ve hizmetler ihracatını artırmaya devam edeceğiz. 2024 yılı sonunda toplamda 375 milyar dolara yükselen mal ve hizmetler ihracatımızın, 2025 yılında 390 milyar doları aşabileceğimize inanıyoruz” ifadeleriyle ihracat çıtasını daha yükseğe koyduklarının müjdesini verdi. İhracat Artışı ve Cari İşlemler Fazlası Sayın Bakan, Türkiye’nin 2024 ihracatı 262 milyar dolarla rekor kırmıştı. 2025 yılı ihracatının kaç milyar dolar olmasını hedefliyorsunuz? İhracatımız, belirlemiş olduğumuz hedeflere uygun olarak artış eğilimini sürdürmektedir. Bilindiği üzere, 2023 yılında mal ihracatımız 255.8 milyar dolar ile Cumhuriyet tarihimizin rekorunu kırmıştı. 2024 yılında ise ihracatımız geçen yıla göre yüzde 2.5 artarak 262 milyar dolara yükselmiş ve rekor tazelenmiştir. Bu dönemde mal ihracatında net 6.3 milyar dolarlık bir artış sağlanmıştır. Öte yandan, ithalatta düşüş eğilimi devam etmektedir. 2024 yılında ithalatımız geçen yıla göre yüzde 4.9 azalarak 344.1 milyar dolara gerilemiştir. Bu dönemde mal ithalatında 17.9 milyar dolarlık bir azalma gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, ihracattaki artış ve ithalattaki azalma sayesinde, dış ticaret açığı 2024 yılında geçen yıla göre yüzde 22.7 azalarak 106.3 milyar dolardan 82.2 milyar dolara gerilemiştir. Mal ticaretinde gösterdiğimiz başarıyı hizmetler ticaretinde de gösteriyoruz. 2023 yılında hizmet ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 14.2’lik artışla 106 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiş, böylelikle, 56.7 milyar dolar gibi rekor bir fazla vererek cari işlemler dengesine önemli bir döviz katkısı gerçekleşmişti. 2024 yılı Ocak-Ekim döneminde hizmetler ihracatımız, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7.2 oranında artışla 97.1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Yıllıklandırılmış hizmet ihracatımız 2023 Ekim ayında 104.9 milyar dolar iken, 2024 Ekim ayında 7.6 milyar dolar artış ile 112.5 milyar dolara yükselmiştir. 2023 yılı ekim ayında 19 milyon dolar fazla veren cari işlemler hesabı 2024 yılı ekim ayında 1 milyar 880 milyon dolar fazla vermiştir. Böylelikle cari işlemler hesabı son beş yıldır ilk kez 5 ay üst üste fazla vermiştir. Tepe noktası olan 2023 yılı mayıs ayında 55.6 milyar dolar olarak gerçekleşen yıllıklandırılmış cari işlemler açığı 47.9 milyar dolar azalarak, 2024 Ekim ayı itibariyle 7.7 milyar dolara gerilemiştir. Ekim ayı itibariyle son 12 ayda 52.7 milyar dolar altın ve enerji hariç cari işlemler fazlası verilmiştir. Ekonomi politikalarımızın cari açık başta olmak üzere makroekonomik göstergelerdeki dengelenmeye katkısının bir sonucu olarak önde gelen uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının ülkemizin kredi notunda artışa gittiği görülmektedir. Bunun yanında, ülkemizin Kredi Risk Priminin de (CDS) önemli ölçüde gerilediği gözlemlenmektedir. 2023 yılı mayıs ayında ortalama 592.6 seviyesinde gerçekleşen CDS primi aralık ayı içinde 250 baz puanın altına inerek 2020 şubat ayından sonraki en düşük seviyelerine gerilemiştir. 2024 ve 2025 yıllarına ilişkin küresel ekonomi ve ticaret beklentilerinde zayıf bir toparlanma öngörülmektedir. Bu süreçte hükümetimizin kararlılıkla uygulamakta olduğu politikalar ile bir taraftan mal ve hizmet ihracatını destekler iken, diğer taraftan üreticilerimizi haksız ithalata karşı koruyucu önlemleri hayata geçiriyoruz. Bu çerçevede 2024 yılının zorlu koşullarında olduğu gibi 2025 yılında da mal ve hizmetler ihracatını artırmaya devam edeceğiz. 2024 yılı sonunda toplamda 375 milyar dolara yükselen mal ve hizmetler ihracatımızın, 2025 yılında ise 390 milyar doları aşabileceğimize inanıyoruz. SURİYE VE IRAK İLE TİCARET İVMELENEREK ARTACAK Etrafımız ise hep savaşlarla, sorunlu komşularla çevrili. Suriye ve Irak’ta istikrarın ve gelişmenin sağlanması halinde bunun ülkemiz ihracatına katkısı nasıl olacaktır? Suriye’de 61 yıllık Baas Rejimi, 53 yıllık baskıcı Esed dönemi; 2011 yılında başlayan iç savaş nedeniyle Suriye ile ticaretimizde birtakım özel düzenlemeler oluşturulmuş, gümrük hizmetleri muhtelif Bakanlık Makamı Onayları çerçevesinde ve alınan güvenlik tedbirlerine uygun olarak kısıtlı bir şekilde sürdürülmüştür. İç savaş döneminin ardından Suriyeli kardeşlerimiz huzur ve istikrar ortamının tesis edilip korunduğu bir gelecek için tarihi fırsata sahip olmuşlardır. Bu süreçte Türkiye olarak Sayın Cumhurbaşkanımızın da önemle vurguladıkları gibi Suriyeli kardeşlerimizin yeniden ayağa kalkıp yapılanmasında üzerimize düşeni yapmaya hazırız. Gelinen süreçte, Ülkemiz ve Suriye’de Güvenlik Altına Alınan Bölgeler arası ticari faaliyetlerin geliştirilmesi ve söz konusu bölgelere tersine göçün teşvik edilmesi amacıyla, bu bölgeler ile yapılacak ticarette verilecek gümrük hizmetleri 2021/12 Genelge ile düzenlenmiş ve bu düzenleme ile halihazırda yaklaşık 2.2 milyar dolar düzeyinin üzerinde olan Suriye ile dış ticaret hacmimizin ivmelenerek artacağı öngörülmektedir. Suriye’de yeni yönetimin ülkeyi ayağa kaldırması noktasında, Türk sanayicileri ve imalatçıları, ihracatçıları olarak, yatırımcılar olarak, hep birlikte bir takım çalışması yapacağız. Bakanlık olarak önceliğimiz, Suriye ile ticaretin yeni şartlara göre düzenlenmesi, Suriye ile olan ikili ticaretin ve yatırımların arttırılması ile Suriye’deki yeni dönemin istikrarlı, güçlü, Suriye halkına refah ve huzur temin eden ve Türkiye açısından da güney sınırlarımızda güven veren bir yapıya kavuştuğundan emin olmaktır. Yine yakın komşumuz ve aynı zamanda önemli bir ticaret ortağımız olan Irak başta olmak üzere kültürel ve tarihi olarak paydalarımızın ağır bastığı bölgemizdeki diğer ülkelerde de huzur ve istikrar ortamının güçlenmesi ekonomik ve ticari ilişkilerimizin sağlıklı bir düzlemde ilerlemesinde kilit bir öneme sahiptir. Irak ile 2024 yılında ihracatımız 13,04 milyar dolar, ithalatımız 4,52 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Firmalara fuar desteği aliyetlerinin yüzde 70’ine çıkarıldı İhracat pazarlarının geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi için Ticaret Bakanlığı ne gibi çalışmalar yürütüyor? Ticaret Bakanlığı, ihracat pazarlarını geliştirmek ve çeşitlendirmek amacıyla çeşitli stratejiler ve dijital araçlar kullanmaktadır. 2000’li yılların başında 50 ülkede 62 merkezle faaliyet gösteren yurt dışı teşkilatımız, 2025’te 111 ülkede 162 merkezle hizmet vermektedir. Ticaret Müşavirleri, firmalarımıza rehberlik ederek ticaret kuralları ve hukuki konularda yardımcı olmakta, dijital platformlarla bilgi paylaşımını artırmaktadır. “Müşavire Danışın” uygulaması ve “Ticaret Müşavirlerimizle Elektronik Sohbetler” etkinlikleri gibi dijital araçlarla firmalar, 7/24 ticari bilgi alabilmektedir. 2024’te 325 bin talep yanıtlanmış, 13 bin toplantı yapılmıştır. Türkiye, 23 ülke/ülke grubu ile serbest ticaret anlaşması imzalarken, “Uzak Ülkeler Stratejisi” ile ortalama mesafesi 8 bin 500 kilometre olan 18 ülkeye yönelik ihracatımızın 4 katına çıkarılarak 80 milyar doları aşması hedeflenmektedir. Ayrıca, 2025 yılında geçerli olmak üzere ihracatta 55 hedef ülke tespit edilmiştir. Hedef ülkeler arasından belirlenen ülkelerde fuarlara katılım sağlayan firmalar için desteğe esas tutar, 20 puan artırımla ortalama maliyetlerin yüzde 70’i şeklinde uygulanacaktır. Sınır kapılarında bekleme süreleri azaltılıyor Bakanlığın yeni projeleri devrede Özellikle Avrupa’ya giden tır’ların Bulgaristan ve Yunanistan sınırlarında zaman zaman uzun kuyruklar oluşturduklarını, hatta bazen tır’ların günlerce bekletildiğini görüyoruz. Bu sorunun giderilmesi için hâlihazırda ne gibi önlemler alınıyor? Bulgaristan ve Yunanistan sınırlarında TIR’ların beklemeleri konusu bizim için büyük önem taşıyor. Bakanlık olarak, gümrük ve sınır işlemlerinde iş dünyamızın ve taşımacılarımızın faaliyetlerini kolaylaştırmak için sürekli olarak çalışmalar yapıyoruz. Kapıkule, Hamzabeyli, İpsala ve Pazarkule gibi önemli gümrük kapılarımızı modernize ettik ve bu çalışmalar devam ediyor. Kapıkule için oluşturduğumuz eylem planıyla iş süreçlerini iyileştirdik, ayrıca yeni TIR parkları ve elektronik sıra sistemi gibi tedbirlerle beklemeleri azaltmayı hedefliyoruz. Ayrıca, Kapitan Andreevo Gümrük Kapısındaki kapasite artırımıyla özellikle yaş sebze ve meyve taşıyan TIR’ların bekleme sürelerini kısaltıyoruz. Yunanistan tarafında da Kipi Gümrük Kapısının kapasitesini artırmaya yönelik görüşmeler sürüyor. Demiryolu taşımacılığını artırmak ve Ro-Ro hattı projeleri geliştirmek de önceliklerimiz arasında. AB ile sürekli temas halinde olarak ticareti kolaylaştırmaya yönelik çözümler üretmeye devam ediyoruz. Teknoloji ve Ar-Ge odaklı yeni politika dönemi İhracatımızın ne zaman 500 milyar doların üzerine çıkmasını öngörüyorsunuz? Küresel ligde ülkemizi zirveye daha da yaklaştıracak olan yolda ilerlerken, bazı rakamsal hedeflere ulaşmak elbette önemlidir. Ancak, bunun da ötesinde, ihracat artışını sürdürülebilir kılmak üzere, ihracata yönelik üretim yapısının modernize edilerek günümüz ve geleceğin ticaret dünyasının taleplerine cevap verebilir ileri teknoloji ve Ar-Ge’ye dayalı modern ve esnek bir yapı kazanmasını sağlayacak politikaları belirleyip hayata geçirmeyi önemsiyoruz. 12. Kalkınma Planın doğrultusunda 2028 yılında ihracatımız 375.4 milyar dolar olarak hedeflenmiştir. Bununla birlikte, katma değeri yüksek ihracat potansiyelinin artırılması, enerji ve imalat sanayiinde ithalat bağımlılığının düşük seviyelere indirilmesi, hizmet gelirlerinin çeşitlendirilmesi ve cari işlemler dengesinde sürdürülebilir bir iyileşme sağlanması temel amacımızdır. Bu hedeflere ulaşmak üzere Bakanlık olarak yoğun bir mesai ile etkin bir şekilde diğer kurumlarımız ile koordineli olarak çalıştığımızı belirtmek istiyorum. Ayrıca ihracatçılarımız için finansmana erişim imkânlarının genişletilmesi ve kolaylaştırılması hususlarına hassasiyetle çalışıyoruz. Önümüzdeki dönemde de, ihracat sektörlerinin performansını iyileştirmek, döviz gelirlerini artırmak ve iş ekosistemini geliştirmek yolunda ortaya koyacağımız politika ve atacağımız adımların sonucu olarak uzak olmayan bir gelecekte belirtmiş olduğunuz ihracat rakamlarını hayata geçireceğimize inanıyorum. İhracatımızın yüzde 3.7’sini ithalatımızın yüzde 7’sini TL ile yapıyoruz Dış ticaretin mal değişimi ya da milli paralarla yapılması gibi alternatif yöntemlere ilişkin bakanlığınızın uygulamaları ve politikaları nelerdir? Yerel para ile ticaretin amacı, ülkelerin üçüncü bir para birimine bağlı kalmadan ulusal para birimleri ile dış ticaret yapmalarını sağlamaktır. Yerel para ile ticaretin arttırılması ile birlikte, döviz cinsinden borçlanmanın azaltılması ve böylece cari açığın finansman kalitesinin iyileştirilmesi sağlanabilecektir. Türk Lirası ile ticaret, finansmana erişim ve dışarıdan borçlanma konusunda sıkıntı yaşayan başta KOBİ’ler olmak üzere birçok işletmeye kolaylık sağlayacaktır. Türk Lirası’nın diğer ülkeler ile ticaretimizde kullanılması, Türk Lirası’nın bilinirliği, uluslararası geçerliliği ve uzun vadede rezerv para birimleri arasına girebilmesi açısından önemli bir adım olacaktır. Döviz türlerine göre dış ticaret istatistiklerine baktığımızda, 2024 yılında dış ticaretimizin ihracatta yüzde 46’sını ve ithalatta yüzde 60’ını dünyada en fazla kullanılan rezerv para birimi olan ABD Doları kullanarak yapmaktayız. Bildiğiniz gibi, ihracatımızın neredeyse yarısını Avro (yüzde 47) ile yaparken, ithalatımızın ise yarıdan fazlasını (yüzde 60) ABD Doları ile gerçekleştirmekteyiz. TL ile yaptığımız dış ticarete bakıldığında, 2024 yılında ihracatımızın yüzde 3.7’sini ve ithalatımızın yüzde 7’sini TL ile yapmakta olduğumuzu görüyoruz. 2024 yılının 11 aylık döneminde Euro ve ABD Doları dışındaki para birimlerindeki dış ticaretimiz 2023 yılının 11 aylık dönemine göre 2024 yılında yüzde 3.6 artarak 46 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca; 2024 yılının 11 aylık döneminde Euro ve ABD Doları dışındaki ticaretimizin tüm ticaretimize oranı yüzde 8.5’e yükselmiştir. Dış ticaretimizde yerel paranın kullanımının yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalarımızı sürdüreceğiz.
