Trkiye’nin BRICS’e ye olmas, bir taraftan kresel ekonomik ve siyasi dengelerde ciddi frsatlar sunarken dier taraftan nemli riskleri bnyesinde tayor. Elde edilecek faydalar arasnda yeni ticaret frsatlar, enerji i birlikleri ve kresel g dengelerinde daha aktif rol oynama gibi konular ne karken, dezavantajlar arasnda Bat ile ilikilerin zayflamas, AB yelik srecinin olumsuz etkilenmesi, yaptrmlara ve ambargolara maruz kalma, jeopolitik atmalar ve ekonomik riskler yer alyor.
Prof. Dr. smail ahin/ Bandrma Onyedi Eyll niversitesi
Brezilya, Rusya, Hindistan ve in, 2006 ylnda “BRIC” grubunu oluturdu. Grubun amac, gelimekte olan lkelerin uluslararas platformda daha gl bir ekilde temsil edilmesini ve kresel karar alma srelerinde daha fazla etkili olmasn salamakt. lkelerin ngilizce isimlerinin ba harflerinden tretilen grubun ad, 2011 ylnda Gney Afrika’nn da katlmasyla, “BRICS” olarak gncellendi. 1 Ocak 2024’te Msr, Etiyopya, ran, Suudi Arabistan ve Birleik Arap Emirlikleri’nin de rgte resmen katlmasyla ye says 10’a km oldu.Kresel dzende denge aray BRICS, kresel ekonomik dzende denge salama ihtiyacndan dodu. BRICS lkeleri, uzun sredir Batl lkelerin ve onlarn kontrolndeki kurumlarn tekelinde bulunan uluslararas ekonomik dzenin gelimekte olan lkelerin ihtiyalarn ve karlarn yeterince yanstmadn dnyor. Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Dnya Bankas gibi uluslararas finans kurumlarnda Batl lkelerin sahip olduu orantsz g, bu kurumlarn karar alma srelerinde genellikle gelimi lkelerin karlarna ncelik vermelerine yol ayor. Bilindii zere IMF ve Dnya Bankas gibi uluslararas finans kurumlarnda oy haklar, ye lkelerin ekonomik glerine gre belirleniyor. Bu durum ister istemez gelimi lkelerin kendi tarm ve sanayi sektrlerini korumak iin yksek tarifeler ve sbvansiyonlar uygulamalarndan gelimekte olan lkelere dayatlan serbest ticaret anlamalarna kadar bir dizi asimetrik gelimeyi de beraberinde getiriyor. BRICS lkeleri, bu tr uygulamalarn gelimekte olan ekonomiler zerindeki olumsuz etkilerini dengelemek amacyla kendi aralarnda ticareti gelitirmeyi ve tevik etmeyi planlyor.uras bir gerek ki, kresel ekonomik krizlerden en fazla gelimekte olan lkeler etkilenir. Nitekim d bor bamll, sermaye yetersizlii, yksek enflasyon, snrl dviz rezervleri, endstriyel eitliliin darl, sosyal gvenlik sistemlerinin zayfl, zayf kurumsal yaplar, yksek yoksulluk oran, siyasi istikrarszlk ve yksek isizlik gibi ok sayda faktr, bu lkeleri krizlere kar daha savunmasz hale getirir. Kriz dnemlerinde, IMF ve Dnya Bankas gibi kurumlarn gelimekte olan lkelere sunduu ilk reete, kemer skma politikalardr. Nihayetinde bu politikalar, sosyal harcamalarn kslmas, kamu hizmetlerinde bte kesintileri, vergi artlar, kamu hizmetlerinin zelletirilmesi, emeklilik yann ykseltilmesi ve emeklilik haklarnn snrlandrlmas, iten karma ve istihdamn azaltlmas gibi sosyal dengeyi daha da ktletiren bir tabloyu ortaya kard gibi lke ekonomisinin bymesini de olumsuz ynde etkilemektedir. Ayrca gelimekte olan lkeler, srdrlebilir kalknma hedeflerine ulaabilmek iin gelimi lkelerden finansman ve teknolojik destek talep ederler. nk kendi imkanlar bu konuda olduka yetersizdir. Ancak, bu konuda genellikle ya yetersiz destek alrlar ya da yksek maddi ve manevi maliyetlere katlanmak zorunda kalrlar.BRICS lkeleri tm bu itirazlardan ve yapsal bozukluklardan hareketle, ekonomik glerini ve beeri sermayelerini bir araya getirerek gelimi lkelerin baskn olduu uluslararas ekonomik ve siyasi dzene yeni bir denge getirmeye hazrlanyor. Bu balamda BRICS’in en nemli hedefi, kresel sorunlara kendi perspektifinden zmler sunmak istemesidir. nk rgt meydana getiren lkeler, mevcut uluslararas sistemde yeterince temsil edilmediklerini ve kendi menfaatlerinin adil bir ekilde korunmadn dnmektedirler. Buradan hareketle, gelimi lkelerin kresel karar alma srelerinde daha fazla sz sahibi olmasnn engellenmesi, kresel sorunlara gelimi lkelerin sunduu zmlerden farkl alternatiflerin sunulmas ve kresel karar alma srelerinin daha geni bir perspektiften ynetilmesi eklinde bir beklentinin varl, BRICS’in fikri temelini oluturduu sylenebilir.Dolarn Hegemonyasndan KurtulmakBRICS’in bir amac da dolar hegemonyasndan kurtulmak. BRICS lkeleri, kresel ekonomik ve finansal sistemdeki dolar hakimiyetinin kendi karlarna hizmet etmediini dnyor. Buna gre dolarn kresel rezerv para birimi olarak baskn rol, gelimekte olan lkelerin ekonomik bamszlklarn snrlayan ve kresel ekonomi zerindeki ABD etkisini artran bir unsur olarak grlyor. Dolarn kresel ticarette ve finansal sistemde hkim rolnn ABD’nin kresel ekonomi zerindeki arln artrd ve bu erevede ABD’ye dier lkeler zerinde ekonomik bask uygulama frsat sunduu bilinen bir gerek. uras ok ak ki dolarn kresel rezerv para birimi olmas, ABD’nin para politikalarnn kresel ekonomiyi dorudan etkilemesine neden oluyor. Hal byle olunca ABD’nin faiz oranlarn artrmas ya da parasal genileme politikalar uygulamas veya dolarn deerinde meydana gelen dalgalanmalar 2008 kresel finansal krizinde olduu gibi BRICS lkeleri dahil dier ekonomilerde ciddi krizlere yol aabiliyor. Yeni bir para birimi aray ya da yerli parayla ticaret gibi finansal araylara ynelinmesinin en nemli nedenlerinden biri de dolarn bu tr etkilerinden kanma dncesidir. Ayrca son yllarda iyiden iyiye gn yzne kan bir durum da dolarn kresel sistemdeki baskn rolnden dolay ABD’nin dier lkelere ekonomik yaptrmlar uygulama avantajna sahip olmasdr. zellikle Rusya ve ran gibi BRICS lkeleri, ABD yaptrmlarna kar korunmak iin dolar bamlln azaltma abasndadr.Trkiye’nin BRICS’e katlmnn avantajlar ve dezavantajlarBRICS’e katlmak Trkiye’ye mutlaka hem ekonomik hem jeopolitik hem de siyasi alardan avantajlar ve dezavantajlar getirecektir. Bu denklem her rgt iin geerlidir. Trkiye ekonomik adan yeni pazarlara ve ticari frsatlara kavuarak kur risklerini azaltm bir ekilde Bat merkezli ticaret ilikilerinden bamsz olarak d ticaret hacmini gelitirme frsat yakalayabilir. zellikle BRICS lkeleriyle enerji projelerinde yer almak, Trkiye’nin enerji arz gvenliinin artrlmasna ve bu sayede Trkiye’nin dolara olan bamllnn da azalmasna yol aabilir. Trkiye BRICS sayesinde Asya ve Afrika’nn byyen ekonomileriyle daha yakndan ilikiler gelitireceinden, bu dnm Trkiye’nin ABD ve AB’ye kar hem siyasi hem de iktisadi denge ihtiyacn nemli lde karlayabilir. unu hatrda tutmak olduka nemli; BRICS’in temel amalarndan biri, ABD’nin ban ektii tek kutuplu dnya dzenine kar yeni bir denge kurmaktr. Bu yzden Trkiye, bu rgte katlarak ok kutuplu ve dengeli bir kresel sistemde kendisine daha gvenli bir yer edinebilir. Trkiye’nin BRICS’e katlmas, ABD ve Avrupa Birlii ile ilikilerinde yeni gerilimlere neden olabilir. Trkiye, NATO yesi olarak Bat blounun nemli bir paras ve BRICS’in oluturduu kresel denge, ABD ve AB’nin karlarn tehdit eden bir nitelik arz ediyor. Bu, Trkiye’yi Bat ile ekonomik ve siyasi alanlarda skntya sokabilir. Bu nedenle ABD ve AB, Trkiye’nin BRICS’e katlmn bir meydan okuma olarak deerlendirebilir. Byle bir senaryoda Trkiye’nin Bat’dan gelen finansal destei ve yatrmlar kaybetme riski ortaya kabilir ve Trkiye’nin Bat dnyasndaki konumu zayflayabilir. Ayrca BRICS lkeleri arasnda kkl ideolojik farkllklar bulunduu gibi siyasi sistemler ve ekonomik politikalar asndan da lkeler birbirlerinden farkllk arz ediyor. Bu balamda Trkiye gibi Bat eksenli bir lke, in gibi otoriter rejimlerle ya da Hindistan ve Brezilya gibi farkl ekonomik modellerle uyum salamada ciddi zorluklar yaayabilir. Haliyle bu vaziyet, Trkiye iin pragmatik i birliklerinin snrl kalmasna neden olabilir. Nihayetinde Trkiye, AB’ye aday bir lke ve Bat ile derin ekonomik, askeri ve siyasi balara sahip bir lke.Sonu olarak Trkiye’nin BRICS’e ye olmas, bir taraftan kresel ekonomik ve siyasi dengelerde ciddi frsatlar sunarken dier taraftan nemli riskleri bnyesinde tayor. Elde edilecek faydalar arasnda yeni ticaret frsatlar, enerji i birlikleri ve kresel g dengelerinde daha aktif rol oynama gibi konular ne karken, dezavantajlar arasnda Bat ile ilikilerin zayflamas, AB yelik srecinin olumsuz etkilenmesi, yaptrmlara ve ambargolara maruz kalma, jeopolitik atmalar ve ekonomik riskler yer alyor. Bu risklerden dolay Trkiye’nin BRICS’e katlm kararn dikkatli bir strateji ve ok ynl d politika ekseninde vermesi gerekiyor.[email protected]
