Buzlarla kaplı olduğuna bakmayın, bu sular fokur fokur kaynıyor… Satranç maçını kim kazanacak? Trump’ın Grönland’ı istemesinin sebebi bu mu?

Geçtiğimiz yıl önce kısaca NATO olarak bildiğimiz Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü üyesi ülkeler, Kuzey Kutup Dairesi’nin buzlu sularında bir tatbikat yaptı ardından da Rusya’ya ait nükleer denizaltılar, NATO üyesi ülkeler olan Norveç, Finlandiya ve İsveç’in yakınlarında güdümlü füze denemeleri gerçekleştirdi.Ağustos ayında Rusya ve Çin’e ait bombardıman uçaklarının Alaska’nın kuzeyinde uçması üzerine bir açıklama yapan ABD’li Cumhuriyetçi Senatör Lisa Murkowski, bu hamleyi, “düşmanlarımızın eşi benzeri görülmemiş provokasyonu” olarak nitelendirdi. Bir sonraki ay Rusya ve Çin, Kuzey Kutbu’na devriye gemileri gönderdi.ABD ile Rusya’nın coğrafi olarak birbirine en yakın olduğu yer Kuzey Kutup Dairesi. İki ülkeyi sadece 85 kilometre genişliğindeki Bering Boğazı ayırıyor. Fiziksel anlamda bu kadar yakın olan ülkelerin arasındaki jeopolitik uçurum ise uzun zamandır hiç olmadığı kadar derinleşmiş durumda.Kuzey Kutup Bölgesi, küresel iklim krizi etkisiyle hızla ısınan gezegenimizin en hızlı ısınan yeri. Deniz buzullarının erimesi, Arktik Okyanusu’nu küresel deniz taşımacılığının odağı haline getiriyor. Daha önce özellikle kış aylarında kullanılması mümkün olmayan kutup rotalarının açılması, deniz ticaretinde çok kritik değişimleri beraberinde getiriyor. Zira Şangay ile Rotterdam arasındaki mesafe, Süveyş Kanalı yerine Kuzey Denizi Rotası kullanıldığı takdirde 2 hafta daha kısa sürüyor. Bu da civardaki ülkelerin iştahını kabartan bir durum. Nitekim Kanada bir süre önce, denetiminde bulunan Kuzeybatı Geçişi’ne iki derin su limanı yapılmasını teklif etmişti.İŞ BİRLİĞİNİN YERİNİ GERGİNLİK ALDIAraştırmacılar, Kuzey Kutup Bölgesi son on yıllarda Dünya’nın geri kalanından dört kat hızı ısındığını ortaya koymuş durumda. ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) verilerine göre, “Arktik ampflikasyonu” adı verilen bu durum sonucunda, deniz buzullarının kapladığı yüzey 1979 yılında 7 milyon kilometrekareyken 2024 yılında 4,4 milyon kilometrekareye düştü. Bir başka deyişle 50 yıldan az zamanda Arjantin büyüklüğünde bir alan kayboldu. Deniz buzulları çekildikçe bölgeden geçen gemilerin sayısında artış yaşandı.
Bering Boğazı’nın doğusu Rusya, batısı ABDSoğuk Savaş sırasında Kuzey Kutup Bölgesi, her iki tarafın da en güçlü silahlarını ve izleme sistemlerini konuşlandırdığı noktalardan biri olmuştu. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından ABD, Alaska eyaletindeki üslerini küçültürken bölgede görev yapan Rus askerlerinin sayısı da azaldı. Dahası iki ülke, çevre sorunları, balıkçılık ve deniz güvenliği gibi konularda iş birliklerine imza attı. Ancak bu dostane hava geride kalmış durumda.Kanada’da bulunan Calgary Üniversitesi Askeri, Güvenlik ve Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin direktörü Rob Huebert, The Wall Street Journal’a yaptığı açıklamada, artan düşmanlık nedeniyle hem Rusya’nın hem de NATO’nun gerektiğinde bir saldırı düzenlemek için mükemmel bir alan sunan bölgedeki askeri varlığını artırdığını söyledi.ABD İç Güvenlik Bakanlığı’nın 2023 tarihli bir raporunda, Moskova’nın Arktik Okyanusu’nda güçlü bir varlık sürdürebilme becerisinin Washington’ın kapasitesini azalttığı ve Amerikan güvenliğini zayıflattığı belirtilmişti.Rusya Sovyetler Birliği dönemindeki Arktik üslerini yeniden açtı. Moskova’nın devlet şirketlerini ve kaynaklarını harekete geçirebilme potansiyeli de Batılı ülkeler karşısında elini güçlendiriyor. Rusya’nın şu an en kuzeydeki varlığı Nagurskoye Üssü. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden önce bu üste S-300 hava savunma sistemleri ile Bastion gemisavar sistemleri bulunuyordu. Üssün pisti, savaş jetlerinin ve Tu-95 nükleer kapasiteli stratejik bombardıman uçakların inmesine uygun. 150 askerin aynı anda kalabildiği üste, uyku, yemek ve egzersize ayrılmış üç büyük bina bulunuyor. Burada görev yapan askerler 18 ay kalıyor. Nagurskoye’de termometreler kış aylarında -30 derecenin altını görüyor.Küresel ısınma, Grönland’ın kuzey kıyısındaki buzların erimesiyle sonuçlandığı takdirde Rus savaş gemilerinin Kuzey Amerika’ya ulaşması için doğrudan bir rota açılmış olacak.ABD VE KANADA’NIN BÖLGEDEKİ ALTYAPISI ÇOK ZAYIFÖte yandan Kuzey Amerika’nın kuzeyi askeri altyapı açısından oldukça zayıf. 1958 yılında bölgeyi Sovyet saldırılarından korumak amacıyla ABD-Kanada iş birliğinde kurulan Kuzey Amerika Havacılık ve Uzay Savunma Komutanlığı (NORAD), Kuzey Kutbu üzerinden gelecek saldırıları önceden tespit etmeyi amaçlıyordu. Ancak NORAD’da bulunan uydu ağları, yer radarları ve hava kuvvetleri üsleri fazlasıyla eskimiş durumda. Günümüzde Rusya’nın ve Çin’in eskiye kıyasla çok daha uzun menzilli füzeler geliştirmesi ve bu füzelerin ses hızının 5 katına çıkabilmesi, buradaki sensorların kifayetsiz kalabileceği anlamına geliyor.ABD ve Kanada, radar sistemlerini değiştirip savunma silahlarını yenileyerek bu zaafı ortadan kaldırmaya çalışıyor. Savunma harcamaları konusunda birçok NATO üyesi ülkenin gerisinde kalan Kanada, geçtiğimiz günlerde burada konuşlandırılmak üzere ABD’den 88 adet F-35 satın aldı.Rus haber ajansı TASS’ın aktardığına göre, Rusya’nın Kuzey Filosu Komutanı Aleksandr Moiseyev geçtiğimiz günlerde St. Petersburg’da yapılan bir konferansta yaptığı açıklamada, “Arktik çatılma potansiyeli olan bir bölge” demişti. Bölgedeki yoğun ticari rekabet ise çoktan başladı.Kuzey Denizi Rotası’nı 2014 yılında sadece 631 gemi kullanmıştı. Bu sayı 2024 yılında 1.300’ün üzerine çıktı. Kanada’nın Kuzeybatı Geçişi’nde ise 2014’te sıfır olan ticari gemi geçişi, 2024’te 18 oldu.ABD’nin Arktik çevresinde ağır konteyner gemilerini barındırabilecek bir derin su limanı bulunmuyor. Alaska’nın büyük bir kısmına da kara ya da demiryoluyla ulaşılamıyor. Bütün bunlar Uzak Kuzey’e erişimi zorlaştırıyor.Kuzey Kutup Bölgesi’nde Rusya’dan sonra en fazla toprağa sahip ikinci ülke olan Kanada ise Arktik Okyanusu’na erişim sağlayan sadece bir adet derin su limanına sahip. Bu liman Kuzey Kutup Dairesi’nin 50 mil güneyinde bulunuyor. Ücra yerlerde bulunan havaalanlarının pistlerinin sıkıştırılmış toprak ya da mıcırla inşa edilmiş olması da ticari kargo uçaklarının veya askeri jetlerin buraları kullanamayacağı anlamına geliyor.RUSYA-ÇİN ORTAKLIĞI HIZLA İLERLİYORRusya’nın Şubat 2022’de başlattığı Ukrayna işgali, Batılı ülkelerle arasını açarken Çin’le olan bağlarını kuvvetlendirmesine de vesile oldu. Pekin yönetimi, ekonomik yaptırımlar karşısında Moskova’nın can simidi olup Rusya ordusuna çift amaçlı kullanılabilen ekipman sağlarken Rusya da Arktik bölgesindeki topraklarını Çin’in erişimine açmayı sürdürüyor.Bu desteğin de etkisiyle Çinli şirketler Rusya’nın Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki Yamal KNG ve Arktik 2 LNG gibi enerji projelerinde en büyük yatırımcılar ve ekipman sağlayıcıları haline geldi.Bunun karşılığında Rusya da hayalet filoları aracılığıyla Çin’e yakıt taşıyor. Bering Boğazı’nın idaresini üstlenen Rosatom kayıtlarına göre, geçen yıl Rusya’nın kuzeybatısından çıkıp Kuzey Denizi Rotası yoluyla güneye inen transit kargo gemilerinin sayısında rekor kuruldu. Yarıdan fazlası ham petrol taşıyan bu gemilerin neredeyse tamamının son durağı Çin oldu. Ne var ki taşınan miktar en azından şimdilik Süveyş Kanalı aracılığıyla yapılan ham petrol ticaretinin yanında devede kulak kalıyor. Zira yolculuk süresi 2 hafta kısalmış olsa da deniz buzulları halen gemiler için risk oluşturmayı sürdürüyor.Geçtiğimiz ay yemin ederek göreve başlayan Başkan Donald Trump’ın ilk icraatlarından biri bölgeye odaklanmak oldu. ABD’nin Arktik’teki varlığını artırmak için Danimarka’dan Grönland’ı satın alma teklifinde bulunan Trump, “Ulusal güvenliğimiz için buna ihtiyacımız var” ifadelerini kullandı. Stratejik bir konuma sahip olan Grönland, akıllı telefonlardan savaş uçaklarına her şeyin üretiminde kullanılan nadir toprak elementleri açısından da çok zengin bir ada.RUSYA’NIN GELİRİNİN YÜZDE 10’U BURADANDeniz buzullarının erimesi, bu kritik minerallere erişimi kolaylaştırıyor. Ancak Rusya da bu zenginliklerden payını almak istiyor. Uzun yıllardır bölgedeki topraklarını kalkındırmak için çalışan Rusya’nın gayrı safi yurtiçi hasılasının (GSYİH) yaklaşık yüzde 10’u buradan geliyor. Arktik’ten elde edilen gelir, tüm petrol satışlarının yüzde 17’sini, doğal gaz satışlarının yüzde 80’ini ve balıkçılığın üçte birini oluşturuyor.Buna karşılık Alaska, ABD’nin GSYİH’sinin yüzde 0,2’sine denk geliyor. 2023 yılı verilerine göre, Kanada’nın kuzey topraklarının ekonomideki payı da yüzde 1’i bile bulmuyor.Rusya aynı zamanda Arktik bölgesindeki deniz yatağının henüz gün yüzüne çıkarılmamış kaynakları üzerinde de hak iddia ediyor. Rusya ordusu Moskova’nın bu alandaki iddialarını desteklemek için Lomonosov Sırtı’nda su altı araştırmaları gerçekleştirdi. Zengin petrol ve doğal gaz yataklarına sahip olduğu düşünülen bu bölge üzerinde Danimarka ve Kanada da hak iddia ediyor. Moskova yönetimi, Rus askerlerin deniz dibi araştırmaları sonucunda çizdikleri Birleşmiş Milletler bünyesindeki bir komisyona gönderdi. Komisyon yetkilileri tarafların iddialarını karşılaştırıyor. Henüz verilmiş bir karar olmasa da Rusya, Lomonosov Sırtı’nda testler yapıyor, civardaki akıntıların haritasını çıkarıyor ve analiz edilmek üzere toprak örnekleri topluyor.Buna karşılık ABD ve Kanada bir araya gelip bölgede devriye gezecek buzkıran gemileri almayı planlıyor. ABD Donanması’nın elinde sadece üç adet kutup buzkıranı bulunuyor. Bu gemilerin biri 50 yaşında, bir diğeri de geçen yıl yaşanan bir yangın nedeniyle kızağa çekildi. Aralık ayında ABD Sahil Güvenliği, önümüzdeki yıl Arktik operasyonlarına başlama hedefiyle bir adet ikinci el ticari buzkıran satın aldı.Rusya’nın elinde ise üç düzine buzkıran gemisi bulunuyor. Bunların birçoğu nükleer enerjiyle çalışıyor. Bu da denizde daha uzun süre ve daha güçlü seyredebilecekleri anlamına geliyor. En kuzey ucu ile Kuzey Kutup Dairesi arasında 900 milden fazla mesafe bulunan Çin de geçen yıl bölgeye üç adet kutup buzkıranı gönderdi.ÇİN KENDİNİ “ARKTİK’E YAKIN” ÜLKE İLAN ETTİÇin, Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki rolünü artırmak için uzun zamandır çaba sarf ediyor. Pekin yönetimi eriyen buzulların yeni ekonomik fırsatlar yaratmanın yanı sıra güvenlik risklerini artıracağını düşünüyor. Çin, 2018 yılında kendini “Arktik’e yakın” bir ülke ve “Arktik ilişkilerinde önemli pay sahibi” ilan etmişti.Rusya ile Çin’in bölgedeki iş birliği ticari cephede başladı ancak zamanla güvenlik boyutu da kazandı. Örneğin ekim ayında Çin Sahil Güvenliği ve Rusya Sınır Güvenliği, Arktik’teki ilk ortak devriye faaliyetini gerçekleştirdi. İki Çin, iki de Rusya gemisiyle yapılan devriyeyi takip eden ABD Sahil Güvenliği’nden yapılan açıklamada, Çin Sahil Güvenliği gemilerinin bugüne kadar hiç çıkmadıkları kadar kuzeye çıktığı bildirildi.Temmuz ayında iki Rus iki Çinli bombardıman uçağı, Alaska’ya yakın bir bölgede birlikte uçtu. ABD ve Kanada jetlerinin karşıladığı bombardıman uçakları, Alaska kıyılarına 200 mil kadar yaklaştı ancak ABD’nin ya da Kanada’nın hava sahasına girmedi. ABD’li yetkililer iki ülkenin Alaska yakınlarında ilk kez böyle bir devriye uçuşu gerçekleştirdiğini vurguladı.2023 yılında Rusya ve Çin donanma gemileri Alaska yakınlarında devriye gezdi. Gemiler ABD karasularına girmedi ancak yine de “Amerikan kıyılarına bu şekilde yaklaşan en büyük filo” olarak nitelendirildi.Singapur İşletme Üniversitesi’nde kutup hukuku üzerine çalışmalar yürüten Liu Nengye, The Wall Street Journal’a yaptığı açıklamada Çin ve Rusya’nın bölgede “kapsamlı” bir iş birliği içinde olduğunu belirterek, “Buna kaynaklar, akliye işleri, bilimsel araştırmalar ve askeri tatbikatlar dahil” diye konuştu.