Yeni yln ilk gn Galata’da toplanan ve insanlk ittifak adyla anlan kalabalk, bir toplanma, slogan atma ve rahatlama etkinlii yapmad! O gn orada 400’e yakn STK vard. fkeyi yutup, vicdanyla konuup, aklyla ie koyulanlar oradayd… Ve bu son yllarn en byk ars olabilir.
Cneyd Altparmak/ Hukuku
Gazze’de devam eden soykrm, dnyay “bilinen ama grmezden gelinen” gerekleri konumaya zorluyor. Kesintisiz ve orantsz saldrlar, ldrlen ocuklar, kadnlarn yaadklar, bombalanan camiler, kiliseler, hastaneler, okullar kadar insanln “tartt” bir baka durum ise srail’in yaptklarna kar ykselen sesleri, toplumsal tepkiyi ksmak adna “organize olan ktln” yaattklar… Basnda, sosyal medyada ve kamuda atlan admlar; tepkiyi bytyor ve bytmekle kalmyor olgunlatryor da… Eskisinden farkl olan tepkinin ap kadar “olgun” olmas ve fke ile deil giderek artan bir “aklla hareket edebilme” kabiliyetinde bence… te tam bu noktada “insanlk ittifakn” konuabiliriz, konumalyz… “…Bir insan mr iinde iki kere insanla tarif olunmaz aclar ykleyen sava belsndan, gelecein nesillerini korumaya, insann ana haklarna, ahsn haysiyet ve deerine, erkek ve kadnlar iin olduu gibi byk ve kk milletler iin de hak eitliine olan inancmz yeniden iln etmeye…” diye balar Birlemi Milletler Antlamas. Byle yazmaktadr ama gerekler “metinde durduu” gibi deildir. art, BM’nin bar ve gvenlik ile ilgili konularda yetkili olduunu belirtmise de uygulamada manzara fakldr. Zira Uluslararas Adalet Divan, Genel Kurul’un bu konulardaki yetki ve sorumluluunu, Konseyin ardnda kalan bir sorumluluk olarak vurgular. (BM’nin Baz Harcamalarna Dair Danma Gr, 20/07/1962)Bir “gvence sistemi” olarak kurulan BM’nin, konu egemenlerin istemedii bir durum olunca yerinde yeller esiyor. Zira mekanizma byle kurulmu. “Bul karay al paray” oyunundaki gibi durum, aka hileli ve itiraz mmkn deil! Genel kurulun ald kararn, icrasnn Gvenlik Konseyinde olduu bir yapdan fazlasn da bekleyemeyiz. Bunu gemite de grdk, imdide durum ayn ve ileride de byle olacak. O zaman bize den gelecei imdiden tasarlamak!Gvence sistemi nedir?Gvence sistemi kabaca her ne konuda olursa olsun “bar” odakl adm atlmasn gerektiren bir tabir. Bir sorun, uyumazlk ktnda zmek veya taraflar hakknda karar vermekten tesi… BM artnda belirtilen hususlarn yerine gelip gelmediini denetlemek, gerektii oranda ve dzeyde sorunlara mdahil olmak demek. Bu bazen “yardm”, bazen “mcadeleyi balatma” veya “bir destek aklamas” olabilecei gibi; kimi zamanda askeri operasyon ve bar gc konulandrmaktr. artn 7. blmnde bu konu detaylca dzenlenmi ve yetki ABD, Rusya Federasyonu, in Halk Cumhuriyeti, Fransa ve Birleik Krallk’n daim yesi olduu Gvenlik Konseyine verilmitir. Hatta bu yetkinin kurulacak askeri birimin bandaki Kurmay Bakanlkta olmas bile sz konusu deildir. O da snrl olarak yetkilendirilmitir ve Konseyin planlarn icra etmek ile mkelleftir. Zor, oyunu bozarGvence sistemi “paradigmasnn iflas ettii” baka yakn gelimeler de Suriye ve Ukrayna’da gereklemitir. Hep “veto” hakknn kullanlmas sebebiyle kararlar alnamyor denilse de bu yeterli bir cevap deildir. Zira ABD ve Rusya iki gerilim noktasnda kendi menfaatleri erevesinde dengeli bir tavr sergilemitir. Mdahale iin ncelikle artlarn oluturulmas yoluna gidilmi fakat bu olmaynca ABD bu sefer NATO kartn ele alarak mdahaleler yapabilmitir. Benzeri ve ters durum Ukrayna’da olmutur. Rusya’ya dorudan mdahale edilmesinin olas sonular gze alnamad iin durum Ukrayna’ya askeri yardm yoluyla kotarlmaya allmtr. Bu unu gstermektedir, hukuki adan “mmkn grnen” birok mesele uluslararas hukukta “askeri gc” olann “bir yolunu bulup mdahale” ettii bir dzleme dnmtr. Yani mesele veto hakkndan fazlasdr. Bu da Sayn Erdoan’n “sahada ve masada” olmak ifadesinin ne kadar yerinde olduunun gstergesidir.nsanlk ittifakYeni yln ilk gn Galata’da toplanan ve “insanlk ittifak” adyla anlan kalabalk, sadece bir toplanma, slogan atma ve rahatlama etkinlii yapmad! O gn orada 400’e yakn STK vard. “fkeyi yutup, vicdanyla konuup, aklyla ie koyulanlar” oradayd!… Ve bence bu son yllarn en byk ars olabilir. “ttifak” meselesi, toplumsal mutabakat kadar siyasi, ekonomik ve askeri bir i birliine dnebilecek olgunlua ulaabilirse sre farkl bir mecraya ilerleyebilir. Yaanan “mezalimin” topraklarndan yeni ve bu sefer “uluslararas kamuoyunun” bizzat kendisinin talebi olan bir ittifak doabilir. Bunun iin zaman ve zemin hi bu kadar mmbit olmamt. Bunu konumak ve oaltmak Trkiye’nin stne yk… Zira Tahl Krizi, Suriye Gmen Sorunu konusunda iki kez BM misyonunu aktif biimde baar ile stlenmi Trkiye’nin, dnyadan ykselen bu l gerek bir gvence sistemine evirmesi iin nnde engeller var ama bunlar amas da mmkn.Nasl olacak?Bu konu insanln fikri ve talebi aslnda. Onlar bunun olabileceine inandrmak ise Trkiye’nin grevi. Hollanda Babakan’nn aklamalarna ramen sokaklara dklenler, ABD’de niversitede ters kelepe ile gtrlenler, malarda Gazze’ye selam gnderenler ve niceleri… Hepsi ayn yerde. Bunu grmek ve bu kimselerin devletlerinden bunu resmen talep etmesini salamak, bu konuda “nsanlk ttifak Topluluu” oluturup tpk BM gibi rgtlemek gerekiyor. Her ulustan, dinden ve rktan bileenlerinin olduu bir Sivil BM yaps… Aslnda bu, organize olmak demek. Bu, tm ykselen seslerin kendisinin bir dierinin devam olarak grmesi demek… “nsanlk ttifak Topluluu” veya baka bir isimde bu yaplanma kurumsallamal. Tm corafyaya yaylmal. Sivil toplum rgtlerinin bu at altnda bir araya gelmesi mmkn. Ancak yapnn kurumsal olmas gerekiyor. Yapnn, “gncel gelimelere” ek olarak BM’nin son zamanlarda gndeminde olan “gelecek nesillerin haklar” almalarn esas alan bir yaplanma zerine oturtulmas gerekiyor. imdinin deil, doacak ocuklarn haklarn korumak, onlara gelen zararlar bertaraf etmek iin… Bu konuda canl olan sivil toplumun lkelerinde “hkmetleri harekete” geirmek adna toplumsal farkndalk admlarnn yannda hukuki sreler balatmasnn nemi byk. Bavurular, davalar ve ikayetler… Hali hazrda bu tip admlarn dank olarak yapld bir saha var ve bunun -sadece- koordine edilmesi bile istese de istemese de hkmetleri iin iine sokacaktr.UAD karar iimize yarar…Toplumsal taleplerin birlemesi halinde Gazze bata olmak zere birok yere mdahale mmkn ve bence hukuki dayana da var. Bunlardan ilki phesiz Uluslararas Adalet Divannn verdii karar. Buna gre, UAD, srail’e u ykmllkleri yklyordu: (1) saldrlar durdur, (2) ablukay kaldr, (3) sulular yargla, (4) tevik edenleri cezalandr, (5) tm bunlar yaptna dair mahkemeye rapor sun… Bunlarn neredeyse hibiri olmad. Peki karar kim icra edecekti? Kararn -geici veya kesin fark etmez- uygulanmas gndeme gelirse bunun icras Birlemi Milletler Gvenlik Konseyine ait. Konsey “mahkemenin saldrlar durdurulmal” karar vermesi halinde sahaya inmesi gerekiyordu. Pek tabi bu da olmad. Hatta aksine silah ve siyasi destek gndeme geldi. Mevcut durumda “askeri mdahaleye dair” meru bir zemin domu durumda aslnda. Bunun dayananda ise Uluslaras Adalet Divan karar Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Birlemi Milletler Genel Kurulu kararlar meselenin bu boyutu iinde ve birbirini destekleyen biimde.Gazze odanda bakarsak yaanan gelimeler birok lkenin srail’in saldrgan tavr nedeniyle kapal veya ak, yakn veya uzak zamanl tehdit altnda. Bu da lkelere meru zeminde mdahale ve mcadele hakk veriyor. Ynelen silahl tehdide ek olarak, g ve lojistik imkanlarnn kstlanmas da bir tehdit olarak kabul edilebilir durumda. BM’deki metinler ve kararlar ile birlikte dndmzde, lkelerin tehdit altnda olmas durumu, bir ksm lkenin mdahale “gerekesi” olabilir. Zira BM Antlamasna gre bar tesis etmek sadece BM’nin deil tm devletlerin “aktif” grevidir. Yine ye devletlerin kendilerine ynelmesi veya tehdit oluturmas muhtemel meselelere mdahil olma hakk vardr. BM Genel Kurulunun, Gvenlik Konseyine verdii ve yerine getirilmeyen bir devin olduu da ok nettir. Bunun sivil toplum eliyle hkmetlerin gndemine tanmas ise “nsanlk ttifak” fikrini hem resmen kuran hem de glendiren bir sre olacaktr…u yazdklarm, bugnden yarna olacak iler deil farkndaym. Ancak imdi balamas bile anlaml olacaktr. Er ya da ge bata bu corafyann ve sonrasnda tm dnyann “insanl” gerekten gndemine alan bir “gvence” yapsna ihtiyac var. imdi bu dnce “kmsenebilir”, “mmkn deil” denilebilir ama siyasi ve ekonomik dayatmalara kar elimizde olan iki enstrman var: Hukuk zemininde “sivil toplumu” harekete geirmek ve “mdahale fikrini” olgunlatrmak. Sahaya baslan ayak, masadaki eli gl klar, baka yolu yok!@cuneyd6parmak
