nl air Mahmud Dervi’e iirlerinizin ve gftelerinizi okumasndan en ok holandnz yldz arkclar kimlerdir? diye sorulduunda Derwi, Feyruz’un adn anmadan, pek ok sanatnn ismini sralar. Feyruz’un ismini neden sylemediniz? sorusuna ise Pardon, ben yeryzndeki yldzlar sorduunuzu zannetmitim. Oysa Feyruz, gkyznde ulalmas imknsz bir yldzdr. Onu bu yzden anmadm. cevabn verir.
Prof. Dr. Mustafa ztrk / Mardin Artuklu niversitesi
Siyonist dehetin bugnlerde terr estirdii Lbnan, Glgam Destan’nda sedir ormanlaryla kapl bir lke olarak tasvir edilir. Glgam, lmszl arad yolculuunda, Enkidu’yu yanna alarak her yan sedir orman olan bu lkeden geer. Bayranda motif olarak yer almas Lbnan’n sedir aacyla zdeletiinin balca iareti. Lbnan denilince, sedir aacndan baka, bir de Feyruz gelir akllara. nl Arap air Mahmud Derwi’in “gkyzndeki yldzlarn elisi” dedii Feyruz, gnmzdeki Lbnan’n sembol olarak kabul ediliyor. Feyruz asndan bunun, elbette ki hak edilmi gerekeleri var.Aile kkenleri Mardin’denTurkuaz Sesli Kralie Feyruz, Nouhad Haddad ismiyle 21 Kasm 1935’te Jabal Al-Arz’da kk bir evde dnyaya gelir. Annesi Lisa Al-Boustani Maruni, babas Wadi Haddad ise Mardinli bir Sryanidir. Ailesinin Mardin’den balayp Beyrut’a uzanan hikyesi 1920’li yllara dayanr. Mardin’deki yerel aratrmaclara gre baba Wadi Haddad, Mardin’in Kllt(Dereii) kynden, Mardin’e g etmitir. Haddad isminden de anlalaca zere Wadi’nin ailesi demircilikle uramtr. Wadi Haddad’n Lbnan’a g ettikten sonra Beyrut’taki bir matbaada ii olarak alt bilinmektedir.ocukluu Beyrut’un Hristiyan bir mahallesinde geen Feyruz, doutan gelen bir mzik yeteneine sahiptir. Dnemin mehur arkclar mm Glsm, Leyla Murad ve Asmahan’n arklarn yknerek sylemekten zevk alr. Bir radyoya sahip olmann byk bir d olduu yoksul bir ailede yaad iin vaktinin ounu komu evlerin radyolarna kulak kabartarak geirir.Feyruz kefediliyorFeyruz daha on yandayken, byl sesiyle herkesin ilgisini eker. Gl sesiyle okulun mzik korosunda arkadalarnn sesini bastrr, dikkatleri zerine toplar. nl mzisyen Muhammed Fleyfel onu dinleyince hznl sesindeki fark eder ve byk bir mzik dehasyla kar karya olduunu anlar. Fleyfel, ne yapp edip bu sesi tm dnyaya duyurmak ister. Tutucu bir gelenekten gelen babas bata kar ksa da retmeninin ar srarlarna kar koyamaz.Fleyfel, sesleri daha dzgn karabilmesi iin Feyruz’a Kuran- Kerim tecvidini retir. Sesinin tonu ve yumuakl ylesine geni bir yelpaze tar ki retilen her eyi annda kapar. Bir sre sonra Fleyfel, Feyruz’u Lbnan Radyosu’na gtrr. Provalar srasnda dnemin nl yldz avcs Halim Romi, Feyruz’un sesini duyunca sesinin bysne kaplr. Elindeki udu brakp sesin sahibini grmek ister. Odaya utanga, zayf bir kz gelir. Romi, arksylemesini ister. Feyruz’un tipik arkl, fakat bat tarznandran esneklikteki sesi Romi’nin ayaklarn yerden keser.Romi, ileride byk bir sanat olacan grd Nouhad Haddad’n sahne ismi iin ehrazad ve Feyruzisimlerini dnr. Kk Nouhad, bata bunun bir aka olduunu dndyse de umudun rengi olan ve turkuaz anlamna gelen Feyruz ismini benimser. Romi, Feyruz iin birok ark besteler. 1950’de Romi’nin “Taraktu Qalbi” arksyla radyoda ilk defa dinleyicinin karsna ktnda henz on be yandadr.Yolu, Rahbani Kardeler ile kesiiyorFeyruz’un yetimesinde ve mzik lemine ilk admn atmasnda hayati rol olan Romi, onu Assi ve Mansur Rahbani Kardeler ile tantrr. Rahbani Kardelerin amac, etnik ve din ayrmlar silen yeni tarz bir Lbnan mzii yapmaktr. Feyruz, tam da aradklar zelliklere sahiptir. Onlar arklarn besteleyecek, Feyruz da huzur veren tnsyla bu arklara soluk olacaktr.Feyruz’un kr hayat ve onun sadeliine duyulan zlemi anlatt arklar Beyrut’un gmen mahallelerinde geni bir dinleyici kitlesine ular. Rahbani Kardelerin yapt bu ilkdnem arklar, Bat mzii ile yerel ritimlerin zgn birleimidir. 1950’li ve 1960’l yllarda Arap ve Bat dnyasnn nde gelen sz yazarlar ve bestekarlar ile alrlar. 1971’de Bat’daki mzisyenler iin bir stat belirtisi olan sahnelerde verdii konserlere yz binlerce insan gelir. Feyruz’un Dou’da olduu kadar Bat’da da geni bir hayran kitlesine ulamas Rahbani Kardeler ile ibirliinin semeresidir.Rahbani Kardeler ile mzik yolculuu bir sre sonra hayat arkadalna evrilir. Henz 19’undaki Feyruz, Assi ile 1955’te evlenir. Assi’ye yle derin bir akla balanr ki, arklarnda ona duyduu saf ak terennm eder. Assi’den drt ocuu olur. Ne var ki, baka mzisyenlerle almasna izin vermeyen, konserlerini ve rportajlarn kstlayan Assi’den 70’lerin banda boanr. Rahbaniler ile kt mzik yolculuu sona eren Feyruz, bu sefer baka bir Rahbani olan olu Ziyad ile yola devam eder.Gn getike bir efsaneye dnen Feyruz, Arap mziinin divas mm Glsm’e rakip gsterilmeye balanr. Bunun en ciddi gstergesi, Baalbek festivallerinin aranan ismi olmasdr. 1958’de iktidara gelen ve Arap ulus uurunu canlandrmak iin bir yol arayan Fuad ehab, gemite yaplan Baalbek festivallerini yeniden dzenler. Bu festival, nceleri yabanc sanatlarn sahne ald bir etkinlikiken 1959 yl itibariyle festivalin al Feyruz ile yaplr. O gne dek yalnzca radyolardan sesini duyuran Feyruz,Baalbek festivalinde ilk defa bir halk konserine kar ve Roma’dan kalma Jpiter Tapna’nn alt stunu arasnda sahne alr. Bu konserden sonra ona Jpiter’in Yedinci Stunu unvan verilir. Baalbek konserlerine 1975’e kadar aralksz kar. savata halkn sessizliiyle cezalandrr1967’de patlak veren Arap-srail savann sarst Lbnan, 1975’te derin bir i savan iine srklenir. 1990’a kadar devam eden i savata gruplara ayrlan halk, 16 yl boyunca birbirini boazlayp durur. Bundan dolay Feyruz iin 1970’ler, bir yandan uluslararas arenada tannmaya baland, te yandan sevgili lkesi Lbnan’n i savala geen sancl bir dnemdir. sava yllarnda Beyrut’ta yaamaya devam eder. Evine bomba dmesine ramen lkesini terk etmez. Beyrut’un harabeye dnn aresizlik iinde izler. lke dna kmas ynndeki srarl basklar reddeder. Halk aclar iinde kvranrken vatann terk etmemesi, onu insanlarn gznde daha da yceltir. Halkn bir travmann iinde cinnete sapland ve lkeyi bir arada tutan her eyin yok olduu bu dnemde Feyruz, Petra konseri dnda hibir mzik etkinliine kmaz. Yurtdnda verdii konserlerde lkesinde yaanan insanlk dramna dikkat eker. Konserlerin final arks hep Lbnan Seni Seviyorum’dur. Kardelerin birbirini katletmesine dayanamayan kalbi, halkna ok krgndr. 16 yl srecek bir sessizlie brnr. Halkn, sesinden mahrum brakarak cezalandrr.Lbnanllar arasnda mehur bir sz vardr; Feyruz alnnca silahlar susar. sava sona erdikten sonra 1994’te ehitler Meydan’nda verdii konser, savan kesin bitiinin mutusudur. Televizyonlardan canl yaynlanan bu konser, 125 milyon kii tarafndan izlenir. Konser boyunca ne selamlama yapar, ne de tek kelime sz syler. Her zamanki o ciddi vevakur duruuyla arklarn syler. Yanm yaklm, harabeye dnm Beyrut iin yazd Le Beyrut arksn seslendirdiinde yz binler gzyalarna boulur.Filistin davasnda hassasiyet sahibiFeyruz, srail’in Filistin halkna yaatt aclar her frsatta dile getirmekten ekinmez. Filistin’i konu alan ayr plak yapar. Bu hassasiyeti Feyruz’u Arap dnyasnda daha da saygn klar. 1964 ylnda Kuds’n altn anahtar ona verilir.Filistin’de yaanan zulme hassas kalbi dayanamayan Feyruz, srail’in bu derece pervasz olmasndan Arap lemini sorumlu tutar. Zira onca insan zulm altnda kvranrken Araplar ortak bir tavr gelitirememitir. Yaygn kanaate gre, Feyruz’un konserlerinde hi glmemesi ve arklar dnda asla bir ey sylememesi bu tepkinin davurumudur. Filistin davasn aktan destekleyen Feyruz, bir seferinde Filistinlilere 750 bin dolar balar. Paris’te verdii konserde”Her eye ramen Filistin halknn gnn birinde zgrletiini ve ocuklarn doyasya gldn greceim!”diye haykrr. Olunun Filistin hareketine katld ve ilk ak Assi ile aralarnn Filistin davasna verdii destek nedeniyle ald sylenir. 1967’de Arap-srail savandaki ar yenilgiden sonra syledii ehirlerin iei, Kuds iin syledii bir attr.Halkn sanats FeyruzFeyruz, sanatn zenginlerin veya devlet byklerininihsanlarna malzeme yapmay reddeder. Halkn sanats olma vasfn ona kazandran olaylardan en nemlisi darbe ile i bana gelmi Cezayir cumhurbakan Houari Boumedienne’inzel konser teklifini geri evirmesidir. Bu, arklarnn Lbnan radyolarnda alt ay boyunca yasaklanmasna yol aar. Sadece halkn sesi olmaya alan Feyruz’u ok zen eylerden birisi sava taraftarlarnn radyoda verdikleri zafer haberlerinde fon mzii olarak bestelerini kullanmalardr. sava srasnda bile btn din ve etnik gruplarn sayg gsterdii bir semboldr. arpmalarda radyoyu ele geirenlerin yapt ilk ey, Feyruz arklarn almaktr. arpmalara ara verildii tek an, 1986’da Feyruz’un eski ei Assi’nin cenazesinin kaldrld andr. gn atekes ilan edilir. u sz o gnden beri bir darb- mesel gibi Lbnanllarn dilindedir: Lbnanllar, Feyruz dnda hibir konuda fikir birliine varmazlar.Feyruz, hayat boyunca 25 nianla dllendirilir. 2020 ylnda evini ziyaret eden Macron tarafndan kendisine Fransa’nn en yksek nian olan eref Lejyonu Nian verilir. Feyruz’un evi 2015 ylndan beri mze olarak ziyaret edilmektedir. Adna hatra pullar bile baslan Feyruz, 2011’den itibaren bir daha sahneye kmaz.nl air Mahmud Dervi’e “iirlerinizin ve gftelerinizi okumasndan en ok holandnz yldz arkclar kimlerdir?” diye sorulduunda Derwi, Feyruz’un adn anmadan, pek ok sanatnn ismini sralar. Feyruz’un ismini neden sylemediniz? sorusuna ise “Pardon, ben yeryzndeki yldzlar sorduunuzu zannetmitim. Oysa Feyruz, gkyznde ulalmas imknsz bir yldzdr. Onu bu yzden anmadm.” cevabn verir.[email protected]
